EE00002605

Bài Chòi là hình thức chơi bài giải trí bằng hình thức đối đáp. Ở Bình Định, có ba hình thức Bài Chòi là: Bài Chòi “truyện” có phông màn, có rạp che chắn; Bài Chòi “lớp”/ “chiếu” diễn ra trên chiếu và hội chơi Bài Chòi. Trong đó, hội chơi Bài Chòi có quy mô lớn nhất, diễn ra vào dịp lễ Tết ở sân đình làng hoặc những khoảng đất rộng, bằng phẳng, gần các khu dân cư, gần chợ. Một hội Bài Chòi có 9 hoặc 11 chòi (dựng bằng tre, nứa, lợp mái tranh), xếp theo hình chữ U. Chòi ở đáy chữ U gọi là chòi Cái. Dẫn dắt cuộc chơi là các “Hiệu”, người am hiểu và giỏi các điệu hát nam, hát khách, hát lý... thuộc nhiều thơ, ca dao, biết pha trò, đồng thời, ứng đối nhanh nhẹn, ngồi ở chòi Cái. Họ rút con bài trong ống, giơ lên rồi hát đố tên con bài, gọi là Hô Thai. Người chơi mua 3 con bài, ngồi trên các chòi để đợi. Nếu cả 3 con bài trùng với những con bài mà “Hiệu” xuớng tên thì thắng cuộc, được lĩnh thưởng, kết thúc một lượt chơi. Bài chòi Bình Định có nhạc đệm từ đàn nhị, song loan, kèn bóp và trống chiến. “Hiệu” khi hô, hát phải theo nhịp của các nhạc cụ, đặc biệt là trống chiến. Người chơi cũng có thể thi hát đối đáp với “Hiệu”, tạo nên tiếng cười sảng khoái, lạc quan cho người tham gia.

EE00002607

Bài chòi là hình thức đánh bài với 32 tấm thẻ bài trong 9 chiếc chòi làm bằng tre lợp tranh. 9 chiếc chòi được dựng theo trận đồ bát quái với 8 chòi tương ứng tám cửa Tàng, Tốn, Đoài, Cảm, Ly, Trống, Cống, Côn và 1 chòi ở giữa, gọi là chòi trung. Bài chòi được tổ chức từ ngày mùng 1 Tết đến hết tháng Giêng và các dịp hội hè, đình đám ở những nơi rộng rãi, có bóng mát. Khai hội, các cụ già, chức sắc làm lễ cúng thần linh, thổ địa, thành hoàng... cầu một năm mới gặp nhiều điều an lành, mùa màng bội thu, làng xóm trù phú. Anh/chị hiệu là người lĩnh xướng, chủ trì hội Bài chòi, am hiểu luật chơi, giỏi hát và tài ứng đối. Người chơi không chỉ am hiểu luật chơi mà cũng phải thuộc nhiều tục ngữ, biết hát dân ca. Nghệ thuật Bài chòi có 4 hoạt động cơ bản là chơi – đánh - hô – hát. Các hoạt động này được phụ hoạ bởi các dụng cụ như thẻ bài, ống tre đựng, sóc thẻ, trống chiến, trống chầu, mõ nhỏ, cờ phướn… Luật chơi như sau: mỗi thẻ bài có 3 lá, mỗi lá là một chữ. Thẻ bài chính là bộ bài Tam Cúc 27cặp. Một phân nửa bỏ vào ống cho người hô, một nửa sẽ chia ra thành 9 chòi, mỗi chòi gồm 3 lá. Với mỗi lá bài được rút ra, người nào trúng lá ấy thì hô lên, nếu trúng 3 lá thì sẽ là người chiến thắng.

EE00002738

Nghệ thuật Bài chòi là hình thức hô - hát - chơi bài chòi tại các Chòi được tổ chức vào mùa Xuân và một số lễ hội truyền thống. Người hô/hát Bài chòi là một đôi nam nữ gọi là Hiệu ở Chòi chính. Người chơi ở các chòi chơi mua thẻ bài, bắt đầu chơi khi Hiệu xóc thẻ và bốc thẻ bài, hô/hát giới thiệu thẻ bài đó (mỗi thẻ bài là 1 lời hô) bằng làn điệu bài chòi: hò, vè, hồ quảng... với những lời bài thơ, bài vè, ca dao, lời tự sự về sinh hoạt hàng ngày....và đọc tên thẻ bài cho mọi người biết. Ván bài kết thúc khi người chơi có đủ 3 thẻ bài trùng với lời hô của Hiệu. Ai cũng có thể chơi Bài chòi, mỗi ván có từ một đến hai người chơi trở lên.

EE00000012

Bài Chòi is a diverse art form combining music, poetry, stage acting, painting and literature. It takes two main forms: "Bài Chòi games" and "Bài Chòi performance". "Bài Chòi games" are played during Lunar New Year by Việt people of Central Việt Nam. To play Bài Chòi, nine or eleven bamboo huts are built in a U-shape within a temple yard or in a vacant ground. The hut placed at the bottom of the U shape is called "main hut" (chòi cái), and the game leaders, who can be either male or female, are called Hiệu artists. The game leader takes a card out of a tube of cards, and then sings for people to guess what the card is. This part is called "Hô Thai". Players buy three cards and wait in the hut. Anyone whose three cards match the cards sung by the Hiệu artists will be declared the winner and given the prize. A new session will then restart. "Bài Chòi performance", male and female Hiệu artists perform on a rattan mat. They either travel from place to place to perform, or otherwise are invited to play for private families, forming rattan-peforming or mobile Bài Chòi styles. A single artist may also perform "solo Bài Chòi". In this case, the artists performs a number of theatrical roles. For some artists, Bài Chòi performances are a mean of earning a living. Musical instruments accompanying Bài Chòi include the two-stringed fiddle, clappers, shawm and war drums.