EE00002618

Cấp sắc là nghi lễ quan trọng bậc nhất trong nghi lễ vòng đời của người đàn ông Dao. Cấp sắc thường được tổ chức vào 3 tháng cuối năm. Lễ vật gồm có: lợn, gà, gạo nếp, rượu, bánh, 3 bộ đèn (7 bộ hoặc 9 bộ tuỳ cấp bậc của lễ cấp sắc), giấy bản, hương, quả, quần áo… Mở đầu, thầy cúng thông báo lí do, nhắc lại lịch sử người Dao và cái lí của lễ cấp sắc, xướng tên người thụ lễ. Sau đó là các nghi thức: mời tổ tiên, dâng lễ vật tạ ơn tổ tiên, báo cáo các chư vị thần linh, khai đàn, đặt tên âm, mời tổ tiên trong đàn lễ, đội đèn, giữ cây đèn, hạ đèn, giao binh, trình Ngọc Hoàng … diễn ra từ 3 đến 5 ngày. Nghi thức quan trọng nhất là trao đạo sắc. Đạo sắc ghi tên âm, lí lịch, nguyên do thụ lễ và các điều khuyên răn bằng chữ Nôm Dao (10 điều kiêng kị và 10 lời thề). Kể từ đây, người thụ lễ đã có thể tham gia các hoạt động nghi lễ, được ghi tên trong gia phả, có 36 âm binh để bảo vệ gia đình khỏi ma quỷ, được Bàn vương phù hộ, khi chết được trở về nơi quê cha đất tổ ở Dương Châu. Nghi thức cuối cùng là thầy thư kí đọc báo cáo trước tổ tiên và các vị thần linh về buổi lễ, cầu mong các vị phù trợ cho mọi người những điều tốt đẹp. Cúng lễ xong, gia chủ mời họ hàng, dân bản, bạn bè ăn bữa cơm liên hoan để chúc mừng người thụ lễ. Trước và trong suốt thời gian làm lễ cấp sắc, người được làm lễ và các thành viên trong nhà phải kiêng thức ăn liên quan đến lễ vật.

EE00002652

Lễ cấp sắc Then là nghi lễ tôn giáo của những người làm nghề Then và chỉ khi được cấp sắc thì người theo học nghề này mới được phép hành nghề. Người hành nghề là thầy Tào - thầy cúng - người chủ trì tất cả các nghi lễ trong đời sống cộng đồng. Tào Lài và Tào Săng là hai dạng Tào, phân biệt qua lễ phục. Nghề Tào truyền theo gia đình, dòng họ. Tào phải đọc thông viết thạo chữ Hán để đọc sách cúng. Có bốn lần cấp sắc tương đương với bốn bậc Tào. Thầy có bậc cao hơn sẽ làm lễ cho người thấp hơn. Lễ vật gồm 2 phần: phần dành cho nghi lễ và phần dành biếu Thầy. Thầy là người ra quyết định cấp sắc, giao ấn và dụng cụ hành nghề cho người được cấp sắc. Không gian hành lễ cả trong nhà và ngoài trời. Quá trình thực hành nghi lễ là một màn trình diễn sân khấu tâm linh hấp dẫn và đậm đà bản sắc. Nghi lễ cấp sắc Then gồm các bước như sau: mời thầy Tào, thầy Then đến làm lễ; cúng bà mụ; Thầy Tào lập đàn lễ ở gian chính; Lễ chiêu binh; lễ mổ lợn; lễ dâng lễ vật (lên hương, dâng hoa, dâng đèn, dâng rượu, dâng quả, dâng tiền vàng, dâng bánh), lễ cầu yên và cấp sắc. Thầy Then với cây đàn tính thỉnh qua các cửa Then như: thổ công, thổ địa, táo quân, cửa tổ tiên, cửa bà mụ, cửa Phật, Khảm Hải, cửa tướng và cuối cùng là cửa Rinh Nam. Sau đó, thầy Tào và thầy Then - cha mẹ tinh thần - làm lễ cấp binh mã, cấp sắc, cấp quần áo (đọc sắc, cấp quần áo, mũ, tắm vía hào quang (rửa mặt), lục soát vía hào quang (mặc quần áo cho Then) và khai quang) cho người được cấp sắc. Thực hiện xong, thầy Tào và thầy Then đưa người được cấp sắc ra ngoài sân để thề với Ngọc Hoàng giữ đạo đức nghề Then. Các nghi lễ cuối cùng của cấp sắc là đưa lễ vật lên trình các cửa Then, quét lẩu dâng rượu để khao binh khao tướng, lễ Giải vẻ để tẩy uế tạp trong nhà và tiếp tục hành binh qua các cửa Then, lễ Thu hồn khi qua các cửa Then, múa dâng Bióc (múa xuôi suông đá hoa), lễ hồi quân (tiễn thần linh).