| Description |
Khèn Mông là nhạc cụ không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa và tâm linh của người Mông ở huyện Phú Lương và Đồng Hỷ - Thái Nguyên. Cấu tạo, quy trình chế tác nhạc cụ này cũng hết sức độc đáo. Khèn Mông độc đáo bởi hình dạng, cấu tạo và chức năng tạo âm thanh của nó. Âm thanh được phát ra theo cả luồng hơi thổi ra, hít vào. Khèn có 6 ống làm từ 1 loại trúc gắn trên 1 cái bầu bằng gỗ khoét rỗng, kết nối bằng nhựa cây và vỏ cây đào rừng. Thứ duy nhất từ kim loại là lam đồng (lưỡi gà). Mọi công đoạn đều làm thủ công với những dụng cụ do đồng bào Mông tự chế tác. Bầu đàn thường được làm từ loại gỗ thông như: thông đá, kim giao hoặc pơ mu. Chế tác khèn cũng vô cùng độc đáo, không có quy chuẩn chung. Các nghệ nhân làm khèn đều đo bằng tay và ngắm bằng mắt để chế tác.
Dù việc chế tác hay diễn tấu khèn là độc quyền của nam giới nhưng việc thưởng thức, thụ hưởng nhạc điệu của nó lại dành cho cả cộng đồng, không phân biệt tuổi tác, địa vị. Sự cảm nhận âm nhạc từ nhạc cụ này đã khẳng định trình độ thẩm âm và thẩm mỹ khá cao của người Mông. Khèn có 4 loại nhạc là: sơ nhạc, tiểu nhạc, trung nhạc và đại nhạc. Theo nhạc là các ca từ, gồm: lời ca gốc; lời ca giao duyên; lời ca đưa, đón đám ma và lời ca tế vật nuôi.
Diễn tấu khèn là cả một nghệ thuật hết sức độc đáo bởi nhạc cụ này không chỉ để thổi mà còn để nhảy múa với sự biến hóa vô cùng sinh động. Nghệ thuật Khèn của người Mông được trình diễn trong đám tang, trong các lễ hội, sinh hoạt văn hóa văn nghệ. Thổi Khèn thường đi đôi với múa Khèn, múa có thể là một hoặc nhiều người. Người múa khèn khom lưng, quay hất gót chân tại chỗ và di động trên vòng quay lớn rồi thu hẹp dần theo hình xoắn ốc, múa ngồi xổm, đi tiến, đi lùi... Nội dung bài khèn phù hợp với thơ, truyện kể dân gian.
Khèn - vừa là nhạc cụ, đạo cụ, vừa là một biểu tượng văn hóa của người Mông. Nghệ thuật Khèn thể hiện sự đặc sắc giữa âm thanh và động tác múa, qua đó, nói lên tính cố kết và tinh thần đoàn kết trong đời sống cộng đồng. Năm 2017, nghệ thuật Khèn của người Mông ở Đồng Hỷ và Phú Lương được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. |
