Hò vốn bắt nguồn trong môi trường lao động. Vùng Nam Bộ sông nước mênh mông trở thành địa bàn tác nghiệp cho các loại hò đường thủy, như: hò chèo ghe, hò mái ba, hò mái nhì, hò mái đẩy, hò đò ngang, hò đò dọc… Xưa kia, hò đường thủy rất phổ biến. Từ môi trường diễn xướng, hò lại chia thành hò trên cạn và hò dưới nước. Hò trên cạn có các loại hò cấy, hò lờ, hò bắt xác, hò ngạnh trê, hò tẻ, hò rơi, hò đối đáp, hò đậu, hò hội… Dựa vào nội dung, đề tài phản ánh, hò tiếp tục sản sinh ra các loại, như: hò thơ, hò văn, hò tuồng, hò truyện, hò tiểu thuyết… Nam Bộ là vùng đất phía nam của Việt Nam, gồm 6 tỉnh, thành thuộc miền Đông và 13 tỉnh thành thuộc miền Tây. Đứng ở góc độ địa lý, vùng đất Nam Bộ thuộc yếu tố tĩnh, nhưng môi trường diễn xướng dân gian Nam Bộ thì động, luôn thay đổi. Nam Bộ có nhiều tộc người cùng sinh sống, như người Việt, người Kh’mer, người Chăm, người Hoa, người Châu Ro, người S’tiêng, người Mạ… Bởi vậy, diễn xướng dân gian Nam Bộ bao gồm toàn bộ di sản văn hóa của các tộc người cư trú trên một vùng đất. Tuy nhiên, dự án “Phong hoa ca vịnh” chỉ giới hạn đối tượng vào các loại hình diễn xướng của người Việt, mà cụ thể là hát ru, hò và lý. So với những gì mô tả đầu thế kỷ 20 trong tư liệu, rõ ràng môi trường diễn xướng Nam Bộ đã thay đổi đến mức kinh ngạc. Cảnh trai gái hò hát đối đáp, tự tình trên sông nước, tất cả đều đã chìm vào dĩ vãng. Ngay cả lời ru cũng đã tắt lịm trên môi người mẹ, thất lạc trong ký ức người con. Văn hóa với đặc trưng thay đổi, nên, trong môi trường văn hóa mới, chúng ta cũng có thể mở ra một vùng diễn xướng dân gian Nam Bộ co giãn, hữu tình theo những biến chuyển nhịp nhàng của đời sống. Mạng internet tuy ảo, nhưng đủ thật để tạo nên không gian bát ngát cho lời ru, điệu lý, câu hò dập dìu, tình tự trải dài qua miền xúc cảm mênh mông. Hò là một thể loại dân ca bắt nguồn trong môi trường lao động. Nhờ tiếng hò giúp cho người lao động vơi bớt mệt nhọc, kết hợp hài hòa với nhau nhằm gia tăng hiệu suất công việc. Nhìn suốt chiều dài lịch sử, hò đã tự phân mảnh thành nhiều hình thức khác nhau, có bộ phận ở lại với thời gian trở thành hóa thạch của dĩ vãng, có bộ phận tiến triển thành ngôn ngữ biểu cảm, giao duyên, hẹn hò… Xét về tính thực hành xã hội, hò có chức năng phục vụ nhu cầu sản xuất. Xét với tính biểu cảm, hò phản ánh nhu cầu nội tại của con người. Hoạt động được hỗ trợ bởi Hội đồng Anh trong khuôn khổ dự án Di sản Kết nối, một dự án từ năm 2018 nhằm bảo tồn và phát triển các loại hình di sản nhạc và phim của Việt Nam, đặc biệt chú trọng đến các giá trị không được nhiều người biết đến và có nguy cơ mai một. Tìm hiểu thông tin dự án “Di sản Kết nối” tại đây: https://www.britishcouncil.vn/…/nghe-thuat/di-san-ket-noi. Thực hiện nghiên cứu: Lê Hải Đăng Dịch giả: Hà Hoàng Minh Trang